सरकारद्वाराकियेगएकईअध्ययनबतातेहैंकिसुनिश्चितयासुरक्षात्मकसिंचाईकिसानोंकोखेतीकीतकनीकमेंनिवेशकरनेऔरउत्पादकताबढ़ानेऔरकृषिआयबढ़ानेकेलिएप्रोहत्साहनकीअत्यंतआवश्यकताहै।प्रधानमंत्रीकृषिसिंचाईयोजना – पीएमकेएसवाई / Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana – PMKSYकाव्यापकदृष्टिकोणदेशकेसभीकृषिफार्मोंकेलिए “प्रतिबूंदअधिकफसल – Per Drop More Crop”काउत्पादन ’करनेकेलिएसुरक्षात्मकसिंचाईकेकुछसाधनोंतकपहुंचसुनिश्चितकरनाहै।इसयोजनासेइसप्रकारवांछितग्रामीणइलाकोंकोभीसमृद्धिकेअंतर्गतलायाजारहाहै।
यह भी पढ़ें => संपत्ति कार्ड ई-धरती जियो पोर्टल प्रॉपर्टी रजिस्ट्रेशन ऑनलाइन
प्रधानमंत्रीकृषिसिंचाईयोजनाकामुख्यउद्देश्य
Main Objectives of Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana – PMKSY -: PMKSY / पीएमकेएसवाईकेव्यापकउद्देश्योंमेंनिम्नलिखितबातेंशामिलहैं:
- क्षेत्रस्तरपरसिंचाईमेंनिवेशकेअभिसरण (जिलास्तरकीतैयारीऔर, यदिआवश्यकहो, उप–जिलास्तरकेजलउपयोगकीयोजनाएं) प्राप्तकरना।
- खेतोंमेंपानीकीपहुँचकोबढ़ानाऔरसुनिश्चितसिंचाई (हरखेतकोपानी – Har Khet Ko Pani) केतहतखेतीयोग्यक्षेत्रकाविस्तारकरना।
- उपयुक्तप्रौद्योगिकियोंऔरप्रथाओंकेमाध्यमसेपानीकासर्वोत्तमउपयोगकरनेकेलिएजलस्रोत, वितरणऔरइसकेकुशलउपयोगकाएकीकरणकरना।
- अपव्ययकोकमकरनेऔरअवधितथासीमादोनोंमेंउपलब्धताबढ़ानेकेलिएकृषिजलउपयोगदक्षतामेंसुधारकरना।
- परिशुद्धता – सिंचाईऔरअन्यजल–बचततकनीकों (प्रतिबूंदअधिकफसल) कोअपनानेकेलिएकिसानोंकोप्रोत्साहितकरना।
- जलवाहीस्तरकेपुनर्भरणकोबढ़ानाऔरजलसंरक्षणप्रथाओंकोबढ़ावाप्रदानकरना।
- मृदाऔरजलसंरक्षण, भूजलकेउत्थान, आजीविकाविकल्पऔरअन्यएनआरएमगतिविधियोंकोप्रदानकरनेकेलिएवाटरशेडदृष्टिकोणकाउपयोगकरकेवर्षाआधारितक्षेत्रोंकाएकीकृतविकाससुनिश्चितकरना।
- किसानोंकेलिएजलसंचयन, जलप्रबंधनऔरफसलसंरेखणसेसंबंधितविस्तारगतिविधियोंकोबढ़ावादेना।
- पेरी–शहरीकृषिकेलिएउपचारितनगरपालिकाअपशिष्टजलकेपुन: उपयोगकीव्यवहार्यताकापतापतालगाना।
- सिंचाईमेंअधिकसेअधिकनिजीनिवेशआकर्षितकरना।
यह भी पढ़ें => [रजिस्ट्रेशन] PM स्वामित्व योजना संपत्ति कार्ड आवेदन
प्रधानमंत्रीकृषिसिंचाईकार्यक्रमकाकार्यान्वयन
Implementation of Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana – PMKSY -:
· 5 वर्षों (2015-16 से 2019-20) कीअवधिकेलिए 50,000 करोड़रुपयेकेपरिव्ययकेसाथकृषिसिंचाईयोजना / Krishi Sinchayee Yojana क्षेत्रस्तरपरसिंचाईमेंनिवेशकेअभिसरणकोप्राप्तकरनेकालक्ष्यनिर्धारितकियागयाहै।
· पीएमकेएसवाई / PMKSY कोजलसंसाधन, नदीविकासऔरगंगाकायाकल्पमंत्रालयकीत्वरितसिंचाईलाभकार्यक्रम (एआईबीपी), भूमिसंसाधनविभागकाएकीकृतजलग्रहणप्रबंधनकार्यक्रम (IWMP), कृषिऔरसहकारिताविभागकेसततकृषि (NMSA) परराष्ट्रीयमिशनकेऑन–फार्मजलप्रबंधन (OFWM) घटकजैसीचलरहीयोजनाओंकोसमाप्तकरनेकेलिएतैयारकियागयाहै।
· PMKSY कोएकक्षेत्रविकासकेदृष्टिकोणमेंलागूकियाजानाहै, विकेंद्रीकृतराज्य–स्तरीययोजनाऔरअनुमानितनिष्पादनकोअपनातेहुए, राज्योंको 5 से 7 सालकेक्षितिजकेसाथजिला / ब्लॉकयोजनाओंकेआधारपरअपनीसिंचाईविकासयोजनाओंकोलागूकरनेकाहै।राज्यजिला / राज्यसिंचाईयोजनाकेआधारपरपरियोजनाएंलेसकतेहैं।
· पूर्वोत्तरराज्योंसहितसभीराज्यऔरकेंद्रशासितप्रदेशकार्यक्रमकेअंतर्गतआतेहैं।
· माननीयप्रधानमंत्रीकीअध्यक्षतामेंपीएमकेएसवाईकीराष्ट्रीयसंचालनसमिति (एनएससी), नीतिआयोगकेउपाध्यक्षकेअध्यक्षतामेंकार्यक्रमकीरूपरेखाऔरराष्ट्रीयकार्यकारीसमिति (एनईसी) कोनीतिनिर्देशप्रदानकरेगी।
· 2015-16 केदौरानपीएमकेएसवाईकेतहतपानीकीकटाई, जलप्रबंधनऔरकिसानोंकेक्षेत्रकेअधिकारियोंकेलिएफसलसंरेखणपरविशेषध्यानदेनेकेसाथविस्तारगतिविधियोंकेलिएप्रावधानकियागयाहै।
यह भी पढ़ें => [सभी बैंक] मवेशी या पशुधन बीमा योजना आवेदन व क्लेम प्रक्रिया
प्रधानमंत्रीकृषिसिंचाईकार्यक्रमकेघटक
Components of Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana – PMKSY -: PMKSY मेंनिम्नलिखितकार्यक्रमघटकहैं:
A. त्वरितसिंचाईलाभकार्यक्रम (AIBP):
· राष्ट्रीयपरियोजनाओंसहितचलरहेमेजरऔरमीडियमइरीगेशनकोतेजीसेपूराकरनेपरध्यानदेना।
B. PMKSY (हरखेतमेंपानी):
· लघुसिंचाई (सतहऔरभूजलदोनों) केमाध्यमसेनएजलस्रोतोंकानिर्माण।
· जलनिकायोंकीमरम्मत, बहालीऔरनवीकरण; पारंपरिकजलस्रोतों, निर्माणवर्षाजलसंचयनसंरचनाओंकीक्षमताकोमजबूतकरना।
· स्रोतसेखेततकवितरणनेटवर्ककाकमांडक्षेत्रविकास, सुदृढ़ीकरणऔरनिर्माण।
· जिनक्षेत्रोंमेंयहप्रचुरमात्रामेंहै, वहांभूजलविकास, ताकिचरमवर्षाकेमौसममेंअपवाह / बाढ़–पानीकोसंग्रहीतकरनेकेलिएसिंकबनायाजासके।
· उपलब्धस्रोतोंकालाभउठानेकेलिएजलनिकायोंकेलिएजलप्रबंधनऔरवितरणप्रणालीमेंसुधारजोइसकीपूर्णक्षमताकेलिएटैपनहींकियागयाहै (कमलटकेफलोंसेलाभप्राप्तकरना)।कमसेकम 10% कमांडक्षेत्रकोसूक्ष्म / परिशुद्धतासिंचाईकेतहतकवरकियाजानाहै।
· अलग–अलगस्थानकेस्रोतसेपानीकाडायवर्जनकरइसेआस–पासकेजल–विरलक्षेत्रोंतकपहुँचानाजहाँसिंचाईकेलिएकमपानीकीजरूरतहै।इसकेलिए IWMP और MGNREGS द्वारासहायताप्राप्तकरना।
C. पीएमकेएसवाई (प्रतिबूंदअधिकफसल):
· कार्यक्रमप्रबंधन, राज्य / जिलासिंचाईयोजनाकीतैयारी, वार्षिककार्ययोजनाकीस्वीकृति, निगरानीइत्यादि।
· खेतपरड्रिप, स्प्रिंकलर, पिवोट्स, रेन – गनजैसेकुशलजलप्रवाहऔरसटीकजलअनुप्रयोगउपकरणोंकोबढ़ावादेना।
· विशेषरूपसेअनुज्ञेयसीमा (40%) सेपरेसिविलनिर्माणकेतहतइनपुटलागतकाटॉपिंग, अस्तर, इनलेट, आउटलेट, गादजाल, वितरणप्रणाली, आदिजैसीगतिविधियोंकेलिए MGNREGS केतहतसंचालनकरना।
· नलकूपोंऔरखोदेगएकुओं (उनक्षेत्रोंमेंजहांभूजलउपलब्धनहींहैऔरविकासकेअर्ध–महत्वपूर्ण / महत्वपूर्ण / अति–शोषितश्रेणीकेअंतर्गत) सहितस्रोतनिर्माणगतिविधियोंकेपूरककेलिएसूक्ष्मसिंचाईसंरचनाओंकानिर्माणजोएआईबीपी, पीएमकेएसवाई (हरखेत) केतहतसमर्थितनहींहैं PMKSY (वाटरशेड) और MGNREGS ब्लॉक / जिलासिंचाईयोजनाकेअनुसारपहुँचाना।
· बहुतायत (बरसातकेमौसम) मेंउपलब्धपानीकेभंडारणकेलिएनहरप्रणालीकेमाध्यमसेअंतमेंमाध्यमिकभंडारणसंरचनाएंयाप्रभावीऑन–फार्मजलप्रबंधनकेमाध्यमसेसूखीअवधिकेदौरानउपयोगकेलिएधाराओंजैसेबारहमासीस्रोतोंकानिर्माणकरना।
यह भी पढ़ें => DRDO 2-DG एंटी कोविड ड्रग/दवा: प्रभाव, मूल्य, साइड इफेक्ट्स व उपलब्धता
· पानीउठानेवालेउपकरणजैसेडीजल / इलेक्ट्रिक / सोलरपंपसेटजिसमेंवाटरकैरिजपाइप, भूमिगतपाइपिंगसिस्टमशामिलहैं।
· वर्षासहितउपलब्धपानीकेउपयोगकोअधिकतमकरनेऔरसिंचाईकीआवश्यकताकोकमकरनेकेलिएफसलसंरेखणसहितवैज्ञानिकनमीसंरक्षणऔरकृषिसंबंधीउपायोंकोबढ़ावादेनेकेलिएविस्तारगतिविधियाँ।
· क्षमतानिर्माण, प्रशिक्षणऔरजागरूकताअभियानजिसमेंकमलागतवालेप्रकाशन, पिकोप्रोजेक्टरकाउपयोगऔरकमलागतवालीफिल्मोंकोसामुदायिकसिंचाईसहिततकनीकी, कृषिऔरप्रबंधनप्रथाओंकेमाध्यमसेसंभावितउपयोगकेजलस्रोतकोप्रोत्साहितकरना।
· विस्तारकार्यकर्ताओंकोपीएमकेएसवाईकेतहतप्रासंगिकतकनीकोंकाप्रसारकरनेकेलिएसशक्तबनायाजाएगा, केवलआवश्यकप्रशिक्षणप्रदानकरनेकेबादहीउन्हेंविशेषरूपसेवैज्ञानिकनमीसंरक्षणऔरकृषिसंबंधीउपायोंकोबढ़ावादेनेकेक्षेत्रमेंसुधार / अभिनववितरणप्रणालीजैसेपाइपऔरबॉक्सआउटलेटसिस्टम, आदि।उपयुक्तडोमेनविशेषज्ञमास्टरट्रेनरकेरूपमेंकार्यकरेंगे।
· NeGP केमाध्यमसेसूचनासंचारप्रौद्योगिकी (ICT) हस्तक्षेप – A काउपयोगपानीकेउपयोगकीदक्षता, सटीकसिंचाईप्रौद्योगिकियों, कृषिजलप्रबंधन, फसलसंरेखणआदिपरकिएजानेऔरयोजनाकीगहननिगरानीकरनेकेलिएकियाजाताहै।
D. पीएमकेएसवाई (वाटरशेडडेवलपमेंट):
· अपवाहजलकाप्रभावीप्रबंधनऔरमृदाऔरनमीसंरक्षणगतिविधियाँजैसेकिरिजएरियाट्रीटमेंट, ड्रेनेजलाइन 5 उपचार, वर्षाजलसंचयन, इन–सीटूनमीसंरक्षणऔरअन्यसंबद्धगतिविधियाँवाटरशेडआधारपरनिर्माणकरना।
· पारंपरिकजलस्रोतोंकेजीर्णोद्धारसहितपिछड़ेबरसातीब्लॉकोंमेंपूर्णक्षमतातकजलस्रोतकेनिर्माणकेलिए MGNREGS केसाथपरिवर्तितकरना।
यह भी पढ़ें => प्रधानमंत्री मुफ्त सिलाई मशीन योजना ऑनलाइन आवेदन हिंदी PDF
इसयोजनासेजुड़ीअधिकजानकारीकेलिएआपनीचेदिएगएलिंकपरजासकतेहैं, जहाँकृषिऔरकिसानकल्याणमंत्रालयद्वाराप्रधानमंत्रीकृषिसिंचाई पूरीजानकारीप्रदानकीहै।
Ministry of Agriculture and Farmers Welfare Official Website ==> http://pmksy.gov.in/